Kategorie

Jakość i klasa znaczków

gru 18, 2020 Filatelistyka

Dla filatelisty istotnym jest ocena klasy oraz stanu ogólnego znaczka pocztowego, bowiem poszczególne cechy fizyczne walorów mają wpływ na ich cenę.

Kategorie znaczków

Międzynarodowa klasyfikacja wyodrębnia 3 kategorie znaczków:

Mint (czyste), które nie są kasowane i posiadają oryginalną gumę.
Unused (nieużywane), które nie są kasowane i albo nie posiadają gumy (wyjątek stanowią walory produkowane bez gumy), albo klej był nakładany powtórnie w celach reperacyjnych, albo guma jest naruszona (przez podlepkę, odcisk druku z innego znaczka, otarcie, odcisk linii papilarnych), albo guma jest uszkodzona (np. wykruszona).
Used (używane, w polskiej nomenklaturze kasowane), które są kasowane i nie posiadają gumy. Wyjątek stanowią znaczki kasowane grzecznościowo przez pocztę, które posiadają gumę.

Klasy znaczków

Znaczki pocztowe posiadają klasę (stopień wypośrodkowania rysunku/dizajnu znaczka w stosunku do marginesów) i stan ogólny (poszczególne cechy fizyczne waloru), przy czym ułomność stanu ogólnego ma natychmiastowy wpływ na klasę.

W filatelistycznej nomenklaturze polskiej rzadko używa się słowa „klasa" do opisu jakościowego znaczka, poprzestając na słowie „stan".

Definiuje się następujące klasy znaczków (nomenklatura międzynarodowa):

P (poor = kiepska). Ząbkowanie wcina się głęboko w rysunek znaczka, zaś datowniki na walorach kasowanych są grube, rozmazane i generalnie zakrywają rysunek znaczka. Do tej klasy zalicza się walory z naddarciami, liniami po zgięciach czy prześwieceniami (obszarami cieńszego papieru).
A (average = przeciętna). Ząbkowanie prawie wcina się w rysunek znaczka po jakiejkolwiek stronie, ale go nie narusza. Informacje zawarte w stópce lub gdzie indziej na marginesach mogą być nieznacznie ucięte przez ząbki po jednej lub dwóch stronach, zaś datowniki na walorach kasowanych są grube i generalnie zakrywają rysunek znaczka. Klasa ta różni się od poprzedniej tym, że znaczek nie posiada naddarć, zmarszczek czy prześwieceń.
F (fine = dobra). Ząbkowanie nie narusza rysunku znaczka po jakiejkolwiek stronie. Zazwyczaj dwa przeciwległe marginesy są równomierne, zaś istnieje różnica w szerokości pomiędzy dwoma pozostałymi. Datowniki na walorach kasowanych wciąż wpływają na czytelność rysunku znaczka, aczkolwiek nie są tak grube jak w klasach P i A. Począwszy od tej klasy znaczek nie posiada żadnych mechanicznych ułomności - nie ma nawet skróconych ząbków lub ślepych perforacji (braku perforacji pomiędzy dwoma dowolnymi ząbkami), zaś guma znaczków czystych jest oryginalna, ciągła, bez odcisków linii papilarnych i bez otarć. Wyjątek stanowią znaczki cięte (bez ząbków) oraz znaczki perforowane techniką liniową (wówczas skrócenia pojedynczych ząbków bądź ślepe perforacje są wybaczane).
F-VF (fine to very fine = dobra do bardzo dobrej). Jest to klasa pośrednia pomiędzy F i VF, gdy następują problemy w jednoznacznej klasyfikacji. Ząbkowanie nie narusza rysunku znaczka, aczkolwiek jest on wciąż odchylony w osi pionowej bądź poziomej od środka.
VF (very fine = bardzo dobra). Rysunek znaczka jest bardzo dobrze wypośrodkowany i znajduje się daleko od linii ząbkowania, zaś 3 którekolwiek marginesy mają równomierną szerokość. Datowniki na walorach kasowanych są lekkie i nie mają większego wpływu na czytelność rysunku znaczka.
XF (extremely fine - wyśmienita). Rysunek znaczka jest perfekcyjnie wypośrodkowany. Datowniki są bardzo lekkie i nie mają wpływu na czytelność rysunku znaczka.
S (superb - świetna). Rysunek znaczka jest nie tylko perfekcyjnie wypośrodkowany, ale marginesy są szersze, niż zazwyczaj. Datowniki są bardzo lekkie i nie mają wpływu na czytelność rysunku znaczka.

Klasyfikacja nie odbiega od powyższych ram nawet w przypadku walorów bardzo rzadkich.

Katalogi podają orientacyjne ceny dla znaczków klasy F w kategoriach czysty i używany (kasowany), lecz dla starszych walorów (sprzed lat 50. ubiegłego wieku, czyli czasów wszechobecności podlepek) uściślają wycenę w trzech kategoriach, tzn. czysty, nieużywany i używany (kasowany).

Znaczki klasy A lub P w jakiejkolwiek kategorii zazwyczaj wycenia się na 5% do 15% wartości katalogowej. Nie dotyczy to jedynie bardzo rzadkich walorów, tzn. takich, których jest może do 100 sztuk na świecie.

Znaczki, które były drukowane w dużych ilościach, stają się praktycznie bezwartościowe poniżej klasy F, aczkolwiek chodzi o wartość pieniężną, a nie sentymentalną bądź wynikającą z radości kolekcjonowania czy edukacji.

Inne oznaczenia międzynarodowe

Poniższe skróty i oznaczenia są używane popularnie przez kolekcjonerów gwoli ułatwienia komunikacji, ale nie są one częścią profesjonalnego słownictwa i nie świadczą o klasie czy stanie ogólnym walorów filatelistycznych.

MNH (Mint Never Hinged) lub UMM lub ** - znaczek czysty z gumą i bez podlepki.
MH (Mint Hinged), jeżeli nieużywany z gumą to * - znaczek z podlepką (patrz ostatni podział walorów z podlepkami).
MNG (Mint No Gum) lub (*) - znaczek nieużywany bez gumy i bez podlepki. Czasami będzie to znaczek „czysty", gdy produkcja nie uwzględniała nakładania gumy.
MDG (Mint Disturbed Gum) - znaczek nieużywany z naruszoną gumą, gdy na przykład na jego rewersie odbije się inny znaczek (pozostawi ślad w postaci odbitki druku), bądź część gumy się wykruszyła, bądź na gumie są widoczne odciski linii papilarnych itd.
CTO (Cancelled To Order) lub Ø - znaczek używany, kasowany grzecznościowo przez pocztę, z gumą (czasami bez gumy, gdy tak go produkowano).
U (Used) lub (.) lub # - znaczek używany, kasowany podczas drogi pocztowej (na liście, pocztówce itd.), bez gumy.
OG (Original gum) - oryginalna guma, by zaznaczyć, że guma nie była powtórnie nakładana, bądź jaka część gumy pozostała w początkowym stanie poprodukcyjnym.

Podlepki

Oznaczenia znaczków z podlepkami:

MHR (Mint Hinge Remnant) - znaczek nieużywany z pozostałością po podlepce (lub z całą podlepką).
HR (Hinge Remnant) - znaczek z pozostałością po podlepce; ten skrót zazwyczaj jest używany w przypadku znaczków kasowanych z podlepkami.
MH (Mint Hinged) - znaczek nieużywany z wyraźnym śladem po podlepce.
MLH (Mint Lightly Hinged) - znaczek nieużywany z lekkim śladem po podlepce.
MVLH (Mint Very Lightly Hinged) - znaczek nieużywany z ledwo widocznym śladem po podlepce.
MXVLH (Mint Very Very Lightly Hinged) - znaczek nieużywany z praktycznie niewidocznym (czasami niewidocznym nawet w powiększeniu) śladem po podlepce.

Jeżeli znaczek z podlepką posiada gumę, to oznaczany jest on też jedną gwiazdką *.

Istnieją odmiany powyższej klasyfikacji, np. według katalogu Stanley Gibbons określa się wpływ oddzielonej podlepki na stan gumy znaczka:

Heavily mounted/small part OG - ślad po dużej podlepce, mała część gumy w oryginalnym stanie.
Mounted/large part OG - wyraźny ślad po podlepce, duża część gumy w oryginalnym stanie.
Lightly mounted - mało wyraźny, lecz wciąż widoczny ślad po podlepce.
Very lightly mounted - bardzo mało wyraźny, ledwo widoczny ślad po podlepce (np, widoczny tylko pod światło lub w powiększeniu).

Przy zakupie walorów filatelistycznych warto zwrócić uwagę, czy posiadają one przynajmniej klasę F (dobrą), tzn. czy zostały dokładnie sprawdzone pod kątem potencjalnych ułomności. W ten sposób kupujący upewni się, czy dany znaczek ma pełną, oryginalną i nienaruszoną gumę (bez wgnieceń, otarć, śladów linii papilarnych itd.), czy datownik na znaczku kasowanym jest lekki, czy nie ma uszkodzeń awersu, rewersu bądź ząbków, czy nie występują przebarwienia, zanieczyszczenia bądź przeświecenia, czy ząbki są nienaruszone itd.

Filatelistyka ma jednak dwie strony, inwestycyjną i hobbystyczną, zaś ta druga wciąż bogaci w przeżycia, wiedzę, radość kolekcjonowania, możliwość poznania innych kolekcjonerów, pomysły na użycie znaczków (np. do tworzenia dzieł sztuki) i w ogólnie dobrą zabawę.

Adam Ciesielski